Stadswandeling Veendam 13-04-2015


Toen ik onlangs met een vriendin een High Tea deed in een croissanterie in mijn woonplaats zag ik daar een folder liggen met twee routebeschrijving erin. De routes zijn niet erg lang, de ene is ongeveer 3,5 km en de andere is ongeveer 3 km lang.
Veendam heeft in het gebied van de Groninger Veenkoloniën altijd een bijzondere plaats ingenomen. De geschiedenis is 350 jaar geleden begonnen met turfafgravingen. Veendam heeft voor een deel de typische veenkoloniale lintstructuur, behalve in de buurt van het centrum. Die structuur is veroorzaakt door de aanwezigheid van het riviertje de Oude AE, waardoor het parallel lopende Ooster- en Westerdiep in noordelijke richting van elkaar moesten wijken. Hieraan dankt Veendam de vorkstructuur, waartussen komvorming kon ontstaan. Daardoor kreeg Veendam een echt centrum in plaats van een langgerekt bebouwingslint.
Foto van internet gehaald
In de veenkoloniën bestonden grote sociale verschillen. De hoogste sociale laag bestond uit veenbazen. Deze hadden grote stukken moeras opgekocht en lieten deze door arbeiders ontginnen. Vaak voelden de veenarbeiders zich slecht behandeld waardoor er relletjes en stakingen uitbraken. Boeren maakten de tweede sociale laag uit. Deze kwamen nadat het veen ontgonnen was. Veel veenarbeiders werden na de vervening landarbeider. De derde sociale laag bestond uit
turfschippers en hun families. Aanvankelijk vervoerden zij over de langgerekte
kaarsrechte kanalen turf, later ook aardappelen en andere agrarische producten. De onderste sociale laag bestond uit veen- en landarbeiders, scheepsknechten en scheepsjagers. De gravers van de kanalen kenden een eigen hiërarchie. De vele kilometers werden met de hand gegraven. De man die onderin stond op de bodem van het kanaal stond het laagste in aanzien en verdiende het minst. De middelste man iets meer en de man die boven aan de wal stond had het meeste aanzien en verdiende dienovereenkomstig. Uit de wereld van het kanalen graven komt dan ook de term “hogerop komen”.
Maar genoeg over de ontstaansgeschiedenis van de Veendam.
Normaliter fiets ik altijd in Veendam en dan vallen sommigen dingen je minder op dan lopend. Daarom leek het me wel een goed plan om mijn woonplaats eens wat beter te gaan bekijken.

De routes beginnen bij het station van Veendam maar ik pik de route halverwege op want om nu eerst naar het station te wandelen en daarna vlak bij mijn huis langs te komen lijkt me niet al te handig. ook combineer ik de twee routes. Eerst wandel ik de wijk uit waarin ik woon.


Ik passeer de jonge zwaan waar ik een beetje medelijden mee heb. Tot voor kort was hij nog steeds in gezelschap van Pa en Ma Zwaan maar de laatste tijd zie ik hem steeds alleen.


Ik pik de route op bij Huize Buitenwoel wat in 1911 in opdracht van burgemeester Van Beresteijn gebouwd is. Het is een Rijksmonument en mijn dierenarts woont er en heeft er zijn praktijk.


Ik kom langs de N.H. Kerk waar bij zich ook het Oorlogsmonument bevindt. De kerk dateert van 1663 en werd in 1767 uitgebreid. Ook de kerk is een rijksmonument.


Buiten, rondom de kerk, hebben honderden jaren lang vele Veendammers hun laatste rustplaats gevonden. Het oude kerkhof bevond zich rond het kerkgebouw,
In 1840 komt de eerste uitbreiding in oostelijke richting gereed.Vele Veendammers met enig vermogen kochten graven voor zichzelf en hun familie, die door de burgerlijke gemeente werden uitgegeven voor onbepaalde tijd.

Op 22 januari 1841 werd door Burgemeester en Assessoren van de gemeente Veendam overgegaan tot publieke veiling en verkoop van de graven op het kerkhof van de gemeente Veendam. De koopsom van een graf bedroeg gemiddeld 25 gulden.
De gewone sterveling kon zich een gekochte grafstede niet veroorloven, en zij werden veelal op het huurkoop gedeelte begraven zonder kostbaar monument.
Voor de armen was er een aparte plaats ingericht, achter op de begraafplaats; deze werden aangemerkt al gratis of als armen grafsteden.
De gekochte graven werden veelal voorzien van hardstenen graftekens, die door lokale steenhouwers werden vervaardigd




Ik vind het altijd wel mooi om op een oud kerkhof rond te lopen. Ook nu loop ik er weer een behoorlijke tijd rond. Hoe gek ook ik vind dat je op zulke oude kerkhoven vaak hele mooie graven kan zien. Zoals deze stèle hieronder waar kunstbloemen achter een soort plexiglas zitten. Een tijdje terug las ik er eens iets over, het heeft een speciale naam die ik helaas niet meer weet.


Ook de foto hieronder laat zien hoe rijk sommige graven versierd zijn. Dit zijn versieringen op de achterkant van de stèle. Natuurlijk zijn sommige oude graven opgeknapt anders zouden deze er niet zo mooi meer uitzien.


Hoewel er hele mooie graven te zien zijn en ik er nog wel een poosje zou kunnen rondkijken vervolg ik mijn weg toch weer. Ik passeer het beeld de Zeemeermin. Hoewel ik hier vaak langs fiets heb ik dit beeld van Pieter Starreveld nog nooit bewust gezien.


Het is best interessant om allerlei huizen te bekijken en de bijzonderheden er van te lezen. Op onderstaande foto zijn twee typische 19e-eeuwse huizen te zien. Het ene is een dwarshuis en het andere een lijsthuis.


Ik passeer vervolgens de met mankracht te bedienen draaibrug. Deze brug is in 1909 gebouwd in opdracht van de N.O.L.S. (Noord Ooster Lokaal Spoorweg) en is ook een Rijksmonument. Deze spoorbrug wordt nog gebruikt als de museumtrein rijdt.


Vervolgens zie ik de Turfcenrale. Het was de eerste elektriciteitscentrale in de provincie Groningen, aanvankelijk gestookt met turf. Ook dit is een Rijksmonument en thans vinden kunstenaars er ruimte voor hun ateliers.


Vanaf het station is het kunstproject van trein tot plein te zien. Dit project is in 2008 geplaatst en de ontwerper is Hans Rikken. Dit project liet de cultuurhistorie van Veendam tot uiting  komen bij de herinrichting van de as tussen Station en Museumplein. Er werden op  drie belangrijke punten op deze as kunstwerken  geplaatst.
Lichtobject


Waterobject



Speelobject


Het vroegere stationsgebouw wordt nu gebruikt voor de museumspoortrein die in de zomermaanden rijdt op de woensdagen en in het weekend.


In de buurt van het station staan mooie oude huizen.






In het herenhuis hieronder is er in de gevel één van de vier vogels te zien die zijn afgebeeld te zien aan de wand van de raadszaal. Bij deze woning is dit de haan.



Meer dan 100 jaar deed onderstaand gebouw dienst als postkantoor. Het is gebouwd tussen 1901 en 1903 in de zogeheten postkantorengothiek en ook dit is natuurlijk een Rijksmonument. Nu zit er een makelaar in.


Naast het postkantoor staat een woonhuis van 1888 van het dwarshuistype. Het is in de eclectische bouwstijl (het mengen van verschillende bouwstijlen) gebouwd. Het wordt net als veel meer grote woonhuizen niet meer als woonhuis gebruikt maar als kantoor.


Ik passeer een etalage waar allerlei oude zaken in staan. Het is een winkel die niet meer als winkel dienst doet.


 Ik kom op het Raadhuisplein en hier bevindt zich, hoe kan het ook anders, het raadhuis. Het is gebouwd in 1878 en de raadzaal gelijkt qua stijl op de Ridderzaal van het Binnenhof in Den Haag.


foto is helaas niet zo scherp

Ook Huize Sonnevanck is een woonhuis wat op de lijst van Rijksmonumenten staat die er in Veendam zijn.


Onderstaande foto laat een villa zien uit 1935. De bouwstijl is een verstrakte variant van de Amsterdamse school.

Onderstaande foto laat een bedrijfscomplex zien. Het was in gebruik voor de afdeling gemeentewerken ("gemeentewerf") met werkplaats. Ook dit staat op de lijst van Rijksmonumenten in de gemeente Veendam. Thans is het in gebruik als centrum voor dagbesteding van de NOVO.


Omdat ik twee routes combineer moet ik af en toe een stukje teruglopen. Ik passeer veel meer mooie huizen en gebouwen als ik hier nu laat zien omdat ik deze soms al eens eerder geplaatst heb.
Op onderstaande foto is ook weer een Rijksmonument te zien. Het zijn woonhuizen met elementen van de Engelse landschapsstijl. Het is een ontwerp van 1916.


Natuurlijk blijf ik ook even bij het hertenkamp staan.


Voor het veenkoloniaal museum is dit bankje te zien. Dit soort bankjes kom je tegenwoordig steeds vaker overal tegen maar ik blijf ze wel leuk vinden.


Natuurlijk ontbreekt het standbeeld van Ds Anthony Winkler Prins niet in Veendam. Hij was van 1850 tot 1882 doopsgezind predikant in Veendam en was tevens hoofdredacteur van de later naar hem genoemde encyclopedie.


Als laatste bekijk ik de Tijdlijn eens wat nauwkeuriger. Deze is in 2005 geplaatst als onderdeel van de complete metamorfose van het gebied tussen het winkelcentrum en het cultuurcentrum. Het is opgetrokken uit cortenstaal,waarvan de kleur doet denken aan de kanalen in de Veenkoloniën voor de aanleg van de zogenaamde smeerpijp naar de Dollard. De tijdlijn vertelt het verhaal van de historie van Veendam in achttien afbeeldingen in het staal.




Het was een leuke en boeiende wandeling. Omdat ik de twee routes gecombineerd liep was het niet altijd makkelijk om alle woningen en gebouwen te vinden. Ik heb dan ook een paar villa's gemist maar wanneer je wandelt zie je toch veel meer dan wanneer je fietst. Ik heb toch wel een paar dingen gezien die me nog nooit eerder waren opgevallen en de uitleg bij de routebeschrijving maakt ook dat je dingen anders bekijkt.


3 opmerkingen:

  1. Zoveel moois op zo'n korte afstand, Noortje... En dan nog op je eigen plek ?!
    En de High Tea, lekker ?
    Lie(f)s.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Leukkk! en zo dichtbij huis! Leek me een leerzame maar vooral ook héél genoeglijke wandeling! :-)
    Groetjess!

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Ziet er uit als heel leuke wandelingen! Wij gaan binnenkort een paar dagen naar Veendam en gaan er dan vast een stuk van lopen. Dank voor deze beschrijving.

    BeantwoordenVerwijderen